Help gyda chostau byw

Os nad oes gennych chi ddigon o arian i fyw arno, efallai y gallwch chi gael cymorth i dalu am bethau hanfodol fel biliau a bwyd. Mae hyn yn cynnwys Cronfa Gymorth i Aelwydydd a thaliadau costau byw.

Dylech wirio i weld a allwch chi hawlio budd-daliadau - efallai y byddwch chi’n gallu gwneud hyn hyd yn oed os ydych chi'n gweithio, os oes gennych chi gynilion neu’n berchen ar gartref.

Os oes arnoch chi arian a’ch bod yn cael trafferth talu

Dylech siarad â'r sefydliadau y mae arnoch chi arian iddynt - efallai y byddan nhw’n caniatáu i chi dalu symiau llai neu cynnig y gynllun seibiant dyledion.

Peidiwch ag anwybyddu biliau na llythyrau am arian sy'n ddyledus gennych.

Gallwch ddarganfod sut i ddechrau delio â'ch dyledion. 

Gwirio pa fudd-daliadau allwch chi eu cael

Efallai y gallwch chi hawlio budd-daliadau neu gynyddu eich budd-daliadau presennol os ydych chi:

• o oedran gweithio ac ar incwm isel

• yn sâl neu’n anabl

• o oedran Pensiwn Gwladol ac ar incwm isel

• yn ofalwr

• yn gyfrifol am blant

Mae llawer o bobl yn colli allan ar fudd-daliadau y mae ganddyn nhw'r hawl iddyn nhw - felly mae'n werth gwirio beth allwch chi ei gael.

Gwiriwch pa fudd-daliadau y gallwch chi eu cael. 

Cael eich taliad budd-dal cyntaf yn gynnar

Pan fyddwch chi’n gwneud cais am fudd-daliadau, fel arfer gallwch ofyn am gael eich taliad cyntaf yn gynnar wrth i chi aros naill ai am:

• benderfyniad ar eich cais, neu

• eich taliad cyntaf

Y term am hwn yw 'budd-dal ymlaen llaw yn y tymor byr'. Bydd modd i chi dderbyn eich budd-dal yn gynnar ar gyfer y rhan fwyaf o fudd-daliadau, gan gynnwys Credyd Cynhwysol. Allwch chi ddim cael taliad ymlaen llaw ar gyfer:

• Budd-dal Tai

• Lwfans Gweini

• Lwfans Byw i'r Anabl 

• Taliad Annibyniaeth Personol 

• Budd-dal Plant

• Lwfans Gwarcheidwad

• Credydau Treth Gwaith neu Blant

Bydd angen i chi dalu'r taliad a gewch chi ymlaen llaw yn ôl. Bydd yr Adran Gwaith a Phensiynau yn tynnu swm oddi ar eich taliadau yn y dyfodol nes eich bod wedi ei ad-dalu. Ar gyfer Credyd Cynhwysol, gallwch ledaenu'r ad-daliadau dros 24 mis. Ar gyfer budd-daliadau eraill, byddwch fel arfer yn ad-dalu eich taliad ymlaen llaw dros 12 wythnos.

Os ydych chi wedi gwneud cais am Gredyd Cynhwysol, gallwch wirio sut i gael taliad ymlaen llaw ar gyfer Credyd Cynhwysol.

Os ydych chi wedi gwneud cais am fudd-dal gwahanol, cysylltwch â'r swyddfa fudd-daliadau sy'n delio â'ch cais. Gallwch ddod o hyd i'w manylion cyswllt ar unrhyw lythyr neu e-bost yr ydych chi wedi ei gael ganddyn nhw.

Gwiriwch i weld os cewch Taliad Costau Byw

Bydd y llywodraeth yn anfon 'Taliad Costau Byw' atoch os ydych chi’n:

• cael budd-daliadau penodol - er enghraifft, Credyd Cynhwysol, Credyd Pensiwn, Taliad Annibyniaeth Bersonol, Lwfans Cyflogaeth a Chymorth yn seiliedig ar incwm neu Lwfans Gweini

• dros oedran Pensiwn y Wladwriaeth ac yn cael Taliadau Tanwydd Gaeaf

Gallwch gael cymaint o Daliadau Costau Byw ag y byddwch yn gymwys i'w cael. Er enghraifft, os ydych chi’n cael Credyd Pensiwn, Lwfans Gweini a Thaliadau Tanwydd Gaeaf, fe gewch chi 3 o Daliadau Costau Byw. Fydd dim rhaid i chi dalu treth arnyn nhw a fyddan nhw ddim yn cyfrif fel incwm wrth gyfrifo eich budd-daliadau.

Os nad ydych yn hawlio budd-daliadau eto, dylech wirio a allwch hawlio budd-daliadau.  Mae'n werth dechrau cais cyn gynted â phosibl os ydych yn gymwys - mae hyn yn golygu efallai y byddwch yn gallu cael Taliadau Costau Byw yn y dyfodol.

Help gyda'ch biliau ynni

Ar ôl 1 Gorffennaf 2023 ni fydd y Warant Pris Ynni yn berthnasol i’r rhan fwyaf o dariffau. Mae hyn oherwydd y bydd y ‘Cap Pris Ynni’ yn rhatach.

Gwiriwch sut y gallai eich biliau newid ar ôl 1 Gorffennaf 2023.

Os ydych chi’n cael trafferth talu eich biliau ynni neu ychwanegu at eich mesurydd rhagdalu, efallai y gallwch chi gael help – er enghraifft taleb tanwydd neu grant gan eich cyflenwr ynni.

Gwiriwch a allwch chi gael help i dalu eich biliau ynni.

Os nad ydych yn defnyddio trydan neu nwy

Efallai y gallwch gael help gyda'ch costau tanwydd gan y Gronfa Cymorth Ddewisol. Mae hyn yn cynnwys:

• taliad unwaith ac am byth o hyd at £250 tuag at danc o olew

• hyd at 3 thaliad o £70 am nwy petrolewm hylifedig (LPG) - telir hwn dros 12 mis

Os ydych am wneud cais am help gyda’ch costau tanwydd, bydd angen i chi siarad â chynghorydd. Gallwch hefyd wneud cais trwy eich gweithiwr cymdeithasol neu swyddog tai.

Gwiriwch sut i wneud eich cartref yn fwy ynni-effeithlon

Os yw eich cartref yn ynni-effeithlon, byddwch yn talu llai i wresogi eich cartref a bydd yn aros yn gynnes am gyfnod hwy.

Mae’n syniad da ymchwilio i wneud eich cartref yn fwy ynni-effeithlon ar unrhyw adeg o’r flwyddyn. Mae hyn oherwydd ei fod yn gallu cymryd rhai misoedd i roi trefn ar bethau - er enghraifft, i ddod o hyd i rywun sy'n gallu gwneud y gwaith.

Efallai y gallwch wneud cais am help gyda chost:

• boeler newydd

• trwsio boeleri

• inswleiddio atig neu wal geudod

• pwmp gwres

Gwiriwch a allwch chi gael help gyda chost effeithlonrwydd ynni. 

Cael cymorth gyda chostau hanfodol

Efallai bydd eich cyngor lleol yn eich helpu i dalu am bethau fel:

• eich biliau ynni a dŵr

• bwyd

• eitemau hanfodol - er enghraifft, dillad neu bopty

Cyfeirir at y cymorth yma fel 'cymorth lles' neu'r 'Gronfa Cymorth i Aelwydydd'. Mae gan bob cyngor ei gynllun ei hun. Bydd angen i chi wirio os gallwch chi gael cymorth a pha fath o gymorth y gallwch ei gael.

Gofynnwch i'ch cyngor lleol os oes ganddyn nhw gynllun Cymorth Lles neu Gronfa Cymorth i Aelwydydd. Mae gwybodaeth am sut i gysylltu â'ch cyngor lleol ar GOV.UK.

Does dim rhaid i chi fod yn cael budd-daliadau i gael cymorth gan eich cyngor lleol. Os ydych chi’n derbyn budd-daliadau, fyddan nhw ddim yn cael eu heffeithio os byddwch chi’n dechrau cael arian o gynllun Cymorth Lles neu Gronfa Cymorth i Aelwydydd.

Cael help gan y Gronfa Cymorth Ddewisol

Efallai y byddwch chi’n gallu cael cymorth gan gronfa galedi a elwir yn 'Gronfa Cymorth Dewisol'. Does dim angen i chi dalu’r arian yma yn ôl.

Does dim angen i chi fod yn derbyn budd-daliadau i gael mynediad i'r Gronfa Cymorth Dewisol, ond bydd angen i chi ddangos eich bod mewn angen ariannol brys – ac os na chewch chi gymorth y bydd yn cael effaith ddifrifol arnoch chi neu eich teulu.

Gallwch ddefnyddio’r arian yma i dalu am gostau brys neu i ddelio ag argyfwng, gan gynnwys:

• costau byw - er enghraifft, bwyd, dillad neu nwy a thrydan

• eitemau ar gyfer y cartref, er enghraifft popty neu oergell

• addasiadau i’ch cartref fel y gallwch chi neu berthynas barhau i fyw yno

Gallwch wirio sut i wneud cais am y Gronfa Cymorth Dewisol ar wefan Llywodraeth Cymru.

Mae yna hefyd bethau eraill y gallwch chi eu gwneud os ydych chi'n cael trafferth prynu hanfodion fel rhent neu fwyd.

Cyfrifo eich cyllideb

Dylech ddefnyddio ein hadnodd cyllidebu i'ch helpu i ddeall:

• yr hyn rydych chi’n ei ennill a’i wario

• lle byddech chi'n gallu arbed costau o bosibl

Gallwch ddefnyddio ein hadnodd cyllidebu.

Gwneud cais am grant elusennol

Efallai y byddwch chi'n gallu cael arian ychwanegol gan elusen i’ch helpu gyda chostau byw. Mae rhai o'r grantiau elusennol yma’n agored i bawb. Byddai eraill ar gael i chi ar sail eich sefyllfa - er enghraifft:

• os oes gennych anabledd neu gyflwr iechyd

• eich oedran

• eich swydd flaenorol neu bresennol

Gallwch wirio i weld pa help y gallwch ei gael gan elusennau lleol a chenedlaethol ar wefan Turn2us. Byddwch angen gwybod eich cod post.

Os ydych chi dros 55 oed a bod gennych bensiwn personol

Efallai y byddwch yn gallu cymryd rhywfaint o arian o'ch cynilion pensiwn i helpu i dalu am gostau hanfodol neu i dalu eich dyledion.

Dylech feddwl ai cymryd arian o'ch pensiwn yw'r penderfyniad ariannol gorau i chi. Bydd cymryd arian o'ch pensiwn yn golygu bod gennych lai o incwm pan fyddwch chi’n ymddeol. Os ydych chi'n derbyn budd-daliadau, gallai cymryd arian o'ch pensiwn effeithio ar eich cais.

Gallwch gael arweiniad am ddim ar eich dewisiadau pensiwn gan Pension Wise. Byddan nhw'n esbonio'r gwahanol opsiynau fel y gallwch chi benderfynu pa un sydd orau i chi.

Dylech hefyd gael cyngor ariannol cyn cymryd unrhyw arian o'ch cynilion pensiwn - bydd yn rhaid i chi dalu. 

Gallwch wirio sut i ddod o hyd i ymgynghorydd ariannol - gallan nhw ddweud wrthych chi pa opsiwn sydd orau i chi.

Os ydych chi'n ei chael hi’n anodd

Mae eich iechyd meddwl cyn bwysiced â'ch iechyd corfforol. Dylech siarad â'ch meddyg teulu os yw'ch problemau ariannol yn effeithio ar eich iechyd meddwl. 

Gallwch ddod o hyd i ffyrdd eraill o gael help gyda'ch iechyd meddwl ar wefan Mind.

Os ydych angen siarad â rhywun

Gallwch siarad â gwirfoddolwr hyfforddedig mewn sefydliadau fel y Samariaid neu Shout.

Samariaid

Llinell gymorth: 116 123 (dydd Llun i ddydd Sul ar unrhyw adeg)

Llinell Gymraeg: 0808 164 0123 (dydd Llun i ddydd Sul 7pm tan 11pm)

Mae galwadau i'r Samariaid am ddim.

Gallwch ddod o hyd i ffyrdd eraill o gysylltu â'r Samariaid ar eu gwefan.

Shout

Gallwch hefyd anfon neges destun i 'SHOUT' i 85258 i ddechrau sgwrs gyda gwirfoddolwr Shout hyfforddedig. Mae’r negeseuon testun am ddim, yn ddienw ac yn gyfrinachol o unrhyw le yn y DU.

Os ydych chi'n meddwl ei fod yn argyfwng

Os ydych chi'n meddwl bod eich bywyd chi neu rywun arall mewn perygl, dylech ffonio 999 neu fynd i’r Adran Damweiniau ac Achosion Brys os gallwch chi.

Gallwch hefyd ddod o hyd i restr o wasanaethau iechyd meddwl brys ar wefan Mind.